Staw biodrowy – budowa i funkcje

Staw biodrowy jest stawem kulistym, zaliczanym do jednych z największych stawów w organizmie człowieka. Jest również bardzo elastyczny i umożliwia duży zakres ruchu. Dzięki niemu można m.in. siadać na krześle, wchodzić po schodach lub spacerować. Dowiedz się więcej o budowie i funkcjach stawu biodrowego.

Spis treści:

• Anatomia stawu biodrowego
• Ruch, czyli najważniejsze funkcje stawu biodrowego

Anatomia stawu biodrowego

Biodra znajdują się w dolnej części pleców, tuż poniżej talii. Można je wyczuć, przykładając rękę do boku ciała i lokalizując grzebień biodrowy, będący górną częścią kości biodrowej. Staw biodrowy jest stawem prostym, kulisto-panewkowym, wieloosiowym. Ma stosunkowo nieskomplikowaną budowę.

Panewka stawowa i głowa kości udowej

Biodro składa się z głębokiej panewki stawowej utworzonej przez kość miedniczą i otoczonej obrąbkiem panewkowym oraz z głowy kości udowej, które wyściela szklista chrząstka stawowa, zapewniająca gładki „poślizg” dla ruchomych kości.  Chrząstka szklista działa również jako amortyzator, zapobiegając tarciom kości podczas ruchu. Pomiędzy warstwami chrząstki stawowej błony maziowe wydzielają wodnisty płyn maziowy, który nawilża torebkę stawową. Dno panewki wypełnia tkanka tłuszczowa oraz więzadło głowy kości udowej. W obrazie radiologicznym biodra można zauważyć, że chrząstka głowy i panewki tworzy efekt szpary stawowej o prawidłowej szerokości od 4 do 5 mm [1, 2].

Torebka stawowa biodra

Istotnym elementem stawu biodrowego jest gruba i bardzo mocna torebka stawowa. Na zewnątrz przyczepia sią od obrąbka stawowego, na kości miednicznej do brzegu panewki, na kości udowej od przodu na krętarzu większym i kresie międzykrętarzowej, a od tyłu od grzebienia międzykrętarzowego. Torebka stawowa tej części ciała jest najgrubsza i najmocniejsza ze wszystkich stawów. Dzięki mocnym więzadłom może udźwignąć nawet do 500 kg [2] i znacznie odciąża mięśnie. Największe jej napięcie występuje podczas stania [1].

Więzadła wzmacniające staw biodrowy

W prawidłowo rozwiniętym stawie biodrowym głowa kości udowej jest znacznie zanurzona w panewce, a cały staw jest wzmocniony przez więzadła [2]:

• biodrowo-udowe;
• łonowo-udowe;
• kulszowo-udowe;
• głowy kości udowej;
• warstwy okrężnej.

Naczynia i nerwy stawu biodrowego

Warto podkreślić, że cała powierzchnia stawu biodrowego jest unaczyniona i unerwiona. Naczynia pochodzą z różnych miejsc, w zależności od unaczynionej części biodra [2]:

• dla przedniej jest to tętnica przyśrodkowa i boczna uda;
• dla tylnej są to gałązki tętnicy pośladkowej górnej i dolnej wychodzące od tętnicy biodrowej wewnętrznej;
• dla przyśrodkowej jest to gałąź panewkowa pochodząca od tętnicy biodrowej wewnętrznej.

W stawie biodrowym występują również naczynia chłonne, które kierują chłonkę do węzłów chłonnych biodrowych wewnętrznych i węzłów chłonnych pachwinowych głębokich [2].

Natomiast w unerwieniu stawu biodrowego uczestniczą [2]:

• nerw udowy od przodu;
• nerw kulszowy od tyłu;
• nerw zasłonowy w części przyśrodkowej.

Mięśnie stawu biodrowego

W ruchomości stawu biodrowego biorą udział mięśnie, takie jak [2]:

• zginacze: mięsień prosty uda (najsilniejszy), biodrowo-lędźwiowy, naprężacz powięzi szerokiej, krawiecki;
• prostowniki: mięsień pośladkowy wielki, pośladkowy średni, półbłoniasty;
• przywodziciele: przywodziciel wielki, część mięśnia pośladkowego wielkiego, przywodziciel długi i krótki, mięsień półbłoniasty;
• odwodziciele: mięśnie pośladkowe wraz z napinającym powięź szeroką i mięśniem prostym uda;
• rotator zewnętrzny: mięsień pośladkowy wielki;
• rotator wewnętrzny: mięsień przywodziciel wielki wraz z częścią przednią mięśnia pośladkowego małego.

Ruch, czyli najważniejsze funkcje stawu biodrowego

Biodra są bardzo ważną częścią ciała człowieka. Kości biodrowe zapewniają wsparcie i ochronę narządów miednicy, w tym pęcherza, odbytnicy i macicy. Natomiast sam staw biodrowy jako staw kulisty pozwala na poruszanie się w szerokim zakresie ruchu, co jest ważne przy takich czynnościach, jak wchodzenie po schodach, kucanie, wstawanie i siedzenie [3].

Najważniejsze ruchy w stawie biodrowym to [2]:

• zginanie, które występuje, gdy kierujesz nogę do przodu np. podczas chodzenia, biegania lub wchodzenia po schodach. Ruch ten ma kluczowe znaczenie dla poruszania się.
• prostowanie, czyli ruch przeciwny do zgięcia, występujący, gdy cofasz nogę np. podczas kopania lub biegania z dużą prędkością. Jest istotny dla napędzania ciała i zapewniania siły w czynnościach wymagających szybkości.
• odwodzenie, które ma miejsce, gdy przesuwasz nogę w bok, np. podczas rozkładania nóg. Ruch ten jest niezbędny dla stabilności bioder i utrzymania równowagi, a także umożliwia ruchy boczne.
• przywodzenie to ruch przeciwny do odwodzenia, występujący, gdy przenosisz nogę z powrotem w kierunku środka ciała. Ruch ten jest ważny dla stabilności, umożliwia skrzyżowanie nóg i wyrównanie postawy ciała.
• obrót: rotacja bioder ma miejsce, gdy obracasz nogę do wewnątrz (rotacja wewnętrzna do 35°) lub na zewnątrz (rotacja zewnętrzna do 15°). Ruchy te są niezbędne dla mobilności i stabilności bioder, umożliwiają szeroki zakres ruchu nóg w różnych kierunkach.

Prawidłowa budowa stawu biodrowego jest niezbędna do jego długiego i niezaburzonego funkcjonowania, w tym sprawnego wykonywania wszystkich ruchów.

Najczęściej zadawane pytania:

1. Za co odpowiada staw biodrowy?

Zdrowy staw biodrowy jest niezwykle elastyczny i ma duży zakres ruchu. Bez niego ruch nóg jest niemożliwy, dlatego jest niezbędny do poruszania się. Staw ten odpowiada za pochłanianie i przekazywanie do ciała wszystkich sił akcji i reakcji z podłoża, niezależnie od tego, czy chodzi o czynności wymagające dużego wysiłku fizycznego, takie jak bieganie, czy o zwykłe chodzenie lub wstawanie z krzesła.

2. Jak ocenić stan stawu biodrowego?

Podstawą oceny stawu biodrowego jest wykonanie dobrego badania fizykalnego, najlepiej przez lekarza ortopedę. W niektórych przypadkach konieczne mogą być badania obrazowe. Najczęstszym z nich jest rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa stawu biodrowego.

Powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty, w przypadku problemów ze zdrowiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Bibliografia:

1. Lewandowski B. i in., Biodro – przyczyny najczęstszych dolegliwości, Borgis – Nowa Medycyna 2/2002: https://www.czytelniamedyczna.pl/1326,biodro-przyczyny-najczestszych-dolegliwosci.html
2. Radlak K., Staw biodrowy, Portal Fizjoterapeuty 2023: https://fizjoterapeuty.pl/anatomia/staw-biodrowy.html
3. Pękala P., Tomaszewski K.A., Zwyrodnienie stawu biodrowego (koksartroza) – przyczyny, objawy, ćwiczenia, leczenie, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów 2023: https://www.mp.pl/pacjent/ortopedia/choroby-urazy/236154,choroba-zwyrodnieniowa-stawu-biodrowego